Yağ paniğinde yanıt bekleyen sorular

Türkiye 5 gündür ayçiçek yağı paniği yaşıyor. Resmi açıklamalara göre Türkiye’nin ayçiçek yağı stoklarında bir sorun yok. Buna karşılık medya ve sosyal medya üzerinden yaratılan “yağ bitiyor” algısı, vatandaşların marketlere akın etmesine ve marketlerin yağ reyonlarında izdihama yol açtı

UTKU REYHAN

2 Mart’ta Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği (BSYD), Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğüne resmi bir yazı iletti. Yazıda Rusya-Ukrayna gerilimi nedeniyle ayçiçiçek yağının fiyatının uluslararası piyasalarda bin 400 dolardan 2 bin dolara tırmandığı, yağ stoklarının ancak Nisan ortasına yetecek kadar kaldığı, sektöre ait ham ayçiçek yağı yüklü 15-16 geminin Azak Denizindeki Rusya’ya ait Rostov limanında beklediği bilgisi verilerek bunların Türkiye’ye ulaşması için Rusya ile Dışişleri Bakanlığı ve Rusya Büyükelçiliğimiz nezdinde görüşmelerin yapılması talebi yer aldı. 

BASINA SIZDIRILDI YAĞA HÜCUM OLDU

Bu yazışma ismini vermek istemeyen bir BSYD yetkilisinin gazetemize verdiği bilgiye göre medyaya ve sosyal medyaya sızdırıldı. 2 Mart tarihli yazı, 3 Mart tarihli gazetelerde, internet sitelerinde ve TV haber bültenlerinde ‘1 aylık yağ kaldı’ başlığıyla yer aldı.

Haberin yayılmasıyla birlikte marketlerde yağ kuyrukları oluştu. İnternet siteleri ve sosyal medyada ayçiçek yağı almak için birbirini ezen insanların olduğu izdiham görüntüleri yer aldı. Vatandaş 20 ila 100 TL zamlanmış 5 litrelik ayçiçek yağlarını kapıştı.

İKİ BAKAN DERNEĞİ YALANLADI

BSYD Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil 3 Mart’ta sızdırılan haberin ardından 4 Mart’ta Anadolu Ajansına demeç verdi. Büyükhelvacıgil, hammadde konusunda sıkıntı yaşandığını tekrar ifade etti. Panik havasının 4-5 Mart’ta da devam etmesi üzerine Tarım ve Orman Bakanlığı bir açıklama yayınladı. Bakan Vahit Kirişçi’nin duyurduğu açıklamada, “Ülkemizin 1-1,5 aylık tüketimimize ancak yetecek kadar ayçiçeği tohumu ve yağı stoku bulunduğu iddiaları tamamıyla gerçek dışıdır.” ifadesini kullanılarak BSYD’nin iddiaları net biçimde yalanlandı. Açıklamada fiyat ve stok yetersizliği ile ilgili iddialar ‘spekülasyon’ olarak nitelendirildi. Hükümet, fiyat artışının önüne geçmek için ayçiçek tohumu ve yağında gümrük vergisini sıfırladı. Resmi gazetede yayınlanan karara göre bu uygulama 30 Haziran’a kadar sürecek.

Hazine ve Maliye Baknı Nureddin Nebati de dün yaptığı açıklamada ‘Stoklardaki ayçiçek yağı hiçbir şey yapmasak temmuza kadar yeter.” bilgisini verdi. Nebati, “Bunun altında kalırsınız. Türkiye bir savaş ülkesi değil bir tarım ülkesi. Böyle bir ülkede sanki yağ kıtlığı varmış gibi sanal ortamda sonradan üretilmiş, bir indirim kampanyasındaki görüntülerle desteklenen yağ bitmiştir gibi yapanlarla bir iletişimimiz olacak. Kimsenin Türkiye’nin üzerinde oyun oynamasına izin vermeyiz.” dedi.

İKİ ŞİRKET DİKKAT ÇEKİYOR

“Stoklar tükeniyor” iddiasının sahibi olan BSYD’nin yönetim kurulundaki iki şirket dikkat çekiyor. Çok sayıda gıda ürününün yanı sıra Turyağ ve Ufa markalarıyla catering sektörüne yönelik ayçiçek yağı üretimi yapan ABD’li Cargill şirketinin temsilcisi Alkan  Yüksel, yönetim kurulu üyesi.

Yudum Gıda adına da Aysun Aras, Derneğin yönetiminde yer alıyor.  Yudum, Suudi Arabistan Kraliyet Ailesine ait Savola Gıda’nın bir markası. Türkiye’deki bitkisel yağ pazarının 1 numarası olan Savola’ya, 28 Ekim 2021’de Rekabet Kurulu tarafından 22 Milyon TL ceza kesilmişti. Savola’nın 5 büyük zincir marketle (MİGROS, BİM, ŞOK, A101, CarrefourSA) anlaşarak fiyat belirlediği, fiyat geçişlerini dayattığı, küçük marketlere de fiyat yükseltme baskısı yaptığı ceza kararının gerekçesinde ifade edilmişti. Bu cezaya tepki gösteren kendisi de yağ üreticisi ve tüccarı olan İyi Parti milletvekli ve BSYD üyesi Lütfü Türkkan sosyal medyadan “Yahu beceriksizliğinizin faturasını başkalarına kesmekten ne zaman vazgeçeceksiniz?” ifadeleriyle Rekabet Kurulu’nu hedef alarak sektör mensubu Savola’ya sahip çıkmıştı.

TÜRK MALLARINI BOYKOT ETTİ

Yudum, Sırma, Egemden gibi markalara sahip olan Savola Gıda, Suudi Arabistan tarafından Türk ürünlerine uygulanan boykot kampanyasında da aktif rol oynamıştı. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği yönetiminde bulunan Savola’nın Suudi Arabistan’daki hızlı yemek (fast food) markası Herfy ve zincir market Hyper Panda, Ekim 2020’da Türk malları satmama kararı almış, bunu da sosyal medyadan ve reyonlara astıkları yazılarla ilan etmişlerdi.  

İHRACAT ETKİSİ

Öte yandan piyasadaki yağ stokunun azalmasında üretici ve tedarikçilerin ürünleri iç pazara vermek yerine ihracat için stoklamalarının etkili olduğu iddiası da gündemde. Ticaret Bakanlığı 4 Mart’ta yayınladığı tebliğle ayçiçek tohumu ve yağı ile bunların fraksiyonlarının ihracında serbestlik yerine dönemsel olarak düzenlenmesi kararlaştırıldı. Aydınlık’ın edinidiği bilgilere göre yakında ihracatın durdurulmasına karar verilecek.

YANIT BEKLEYEN SORULAR

Gerçeğe dayanmadığı Bakanlık tarafından açıklanan ‘1 aylık yağ kaldı’ iddiası üzerine başlayan panikle kısa sürede zamlı fiyattan yapılan yüksek satış soruları da beraberinde getirdi. Aydınlık bu soruları Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği’ne de iletti. Henüz bir yanıt gelmedi. Gelecek yanıtı gazetemizde yayımlamaya hazırız.

• Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği (BYSD)’nin 2 Mart’ta Ticaret Bakanlığı’na yazdığı “1 aylık stok kaldı” yazısı 3 Mart’ta hangi amaçla ve kimler tarafından basına sızdırıldı? İsmini vermek istemeyen BYSD yetkilisi yazının sızdırıldığını kabul etti.
• 3 Mart’taki yoğun ‘yağ bitiyor’ yaygarasıyla marketlere akın edildi, zamlı fiyatlara rağmen panikleyen tüketici rafları boşalttı. Bu ‘operasyondan’ kim ne kazandı? Haksız kazanç var mı?
• Türkiye’nin en büyük toptancı birliklerinden GİMAT’ın başkanı ‘stok bitiyor’ algısıyla ‘1 günde 1 aylık yağ satıldı.’ iddiasında bulundu. Bakanlık, ‘yağda stok sorunu yok’ dedi. Bu 1 günlük satış kime yaradı?
• BYSD yönetiminde yer alan, Türkiye’de bitkisel yağ sektörünün lideri olan Suudi Kraliyet şirketi Savola, daha önce zincir marketlerle ortak zam belirlediği için Rekabet Kurulu’ndan ceza almıştı. Bu şirketin dernekteki ağırlığı nedir? ‘Sızdırmada’ rolü var mı?
• ABD şirketi Cargill de BYSD yönetiminde. Cargill’in bu ‘sızdırmada’ parmağı var mı?
• Bazı şirketlerin ürünleri iç piyasaya sürmek yerine dışarıya satmak için beklettikleri iddiası doğru mu?
• (Kaynak: Aydınlık)